Amanda Gorman
Trần Ngọc Cư dịch
Lời người dịch:
Bài thơ này hay ở luyến láy phụ âm (alliteration), các chữ bắt đầu cùng một phụ âm đứng gần nhau, hay ở cách dùng chữ đồng âm dị nghĩa, và các ẩn dụ lấy từ Thánh Kinh và Lịch sử.
Một bài thơ như thế này khó dịch ra tiếng Việt mà có thể chuyển đạt toàn bộ ý nghĩa và âm điệu từ ngôn ngữ sang ngôn ngữ khác.
Gorman, 23 tuổi, đã trình diễn một bài thơ gốc có tựa đề “The Hill We Climb” (Ngọn đồi chúng ta leo lên) tại lễ nhậm chức của Tổng thống đắc cử Joe Biden, tiếp nối truyền thống bao gồm các nhà thơ nổi tiếng như Robert Frost tại lễ nhậm chức của JFK 1961 và Maya Angelou với Barack Obama 2009.
Khi một ngày đến, chúng ta tự hỏi mình,
“chúng ta có thể tìm thấy ánh sáng nơi đâu trong bóng râm không bao giờ tàn này?
Mất mát mà chúng ta mang theo,
một vùng biển chúng ta phải lội?”
Chúng ta đã dũng cảm trong bụng con quái vật (*), chúng ta đã học được rằng lặng thinh không phải lúc nào cũng là hòa bình. Và những chuẩn mực và những khái niệm về những gì hiện hữu không phải lúc nào cũng là công lý. Và bình minh là của chúng ta trước khi chúng ta biết đến nó, bằng cách nào đó chúng ta đang biết đến nó. Bằng cách nào đó chúng ta đã vượt qua sóng gió và chứng kiến một quốc gia không tan rã, mà chỉ đơn thuần là còn bị dở dang.
Chúng ta, những người thừa kế một đất nước và một thời kỳ mà một cô gái da đen gầy gò có tổ tiên là nô lệ và được một bà mẹ đơn thân nuôi nấng có thể mơ có ngày trở thành tổng thống chỉ để thấy mình đọc thơ cho một tổng thống nghe.
Và vâng, chúng ta chưa được trau chuốt, chưa được trong ngọc trắng ngà, nhưng điều đó không có nghĩa là chúng ta đang phấn đấu làm nên một khối đoàn kết hoàn hảo. Chúng ta đang phấn đấu hình thành một khối đoàn kết có chủ đích. Để tạo ra một đất nước cam kết bảo vệ mọi văn hóa, mọi màu da, mọi cá tính và mọi thân phận con người.
Và vì vậy, chúng ta phải nâng tầm nhìn không phải đến những gì ngăn cách chúng ta, mà đến những gì đứng trước mặt chúng ta. Chúng ta khép lại khoảng cách, bởi vì chúng ta biết, muốn đặt tương lai của mình lên trên hết, thì trước tiên chúng ta phải gạt các dị biệt của mình sang một bên. Chúng ta hạ vũ khí xuống để có thể dang rộng vòng tay của chúng ta với nhau. Chúng ta không tìm cách hãm hại bất cứ một ai mà phải tìm kiếm sự hài hòa với tất cả mọi người.
Không gì hơn, cả thế giới phải nhận điều này là đúng: rằng ngay cả khi chúng ta đau buồn, chúng ta đã lớn lên; rằng ngay cả khi chúng ta bị tổn thương, chúng ta hy vọng; rằng ngay cả khi chúng ta mệt mỏi, chúng ta đã cố gắng; rằng chúng ta sẽ mãi mãi gắn bó nhau đi đến thắng lợi, không phải vì chúng ta sẽ không bao giờ nếm mùi thất bại mà vì chúng ta sẽ không bao giờ gieo rắc chia rẽ thêm một lần nữa.
Kinh Thánh khuyên chúng ta hình dung rằng “nếu mọi người sẽ ngồi dưới gốc nho và cây vả của mình thì không ai làm cho họ sợ hãi.” Nếu chúng ta muốn sống ngang tầm thời đại, thì chiến thắng sẽ không nằm ở lưỡi gươm mà nằm ở tất cả những cây cầu chúng ta xây dựng.
Đó là lời hứa về một chốn bình yên, ngọn đồi chúng ta đang leo lên, chỉ cần chúng ta dám, vì làm người Mỹ không chỉ là niềm tự hào mà chúng ta thừa hưởng – mà đó là quá khứ chúng ta bước vào và cung cách chúng ta sửa chữa nó.
Chúng ta đã thấy một thế lực có thể làm tan rã quốc gia của chúng ta thay vì chia sẻ nó, có thể phá hủy đất nước của chúng ta nếu điều đó đồng nghĩa với việc trì hoãn dân chủ. Và nỗ lực này suýt đã thành công. Tuy nhiên, mặc dù dân chủ có thể bị trì hoãn theo định kỳ, nhưng nó không bao giờ có thể bị đánh bại vĩnh viễn.
Chính chân lý này, chính sự tin tưởng này, chúng ta đặt hết lòng mình trong đó, vì trong khi chúng ta hướng về tương lai, lịch sử đã để mắt đến chúng ta. Đây là kỷ nguyên chuộc tội rất công bằng mà chúng ta đã sợ hãi trong giai đoạn đầu lịch sử.
Trước đây chúng ta không cảm thấy sẵn sàng trở thành người kế thừa của một giờ phút kinh hoàng như vậy, nhưng một khi ở trong đó rồi, chúng ta đã tìm thấy sức mạnh để viết ra một trang sử mới, mang lại hy vọng và tiếng cười cho chính chúng ta. Vì thế mặc dù trước đây chúng ta hỏi “làm thế nào chúng ta khắc phục được thảm hoạ”, bây giờ chúng ta quyết đoán: “sức mấy mà thảm họa có thể khống chế được chúng ta?”
Chúng ta sẽ không quay về với sự việc đã diễn ra, mà tiến tới thực tế trước mắt: một đất nước bị thương tích nhưng vẹn toàn, nhân từ nhưng táo bạo, quyết liệt và tự do. Chúng ta sẽ không sợ bị đẩy lùi hoặc làm gián đoạn bởi một sự hù doạ nào đó, vì chúng ta biết rằng sự bất động và ù lì của chúng ta sẽ là di sản của thế hệ mai sau.
Những sai lầm của chúng ta trở thành gánh nặng cho chúng nhưng có một điều chắc chắn: Nếu chúng ta kết hợp lòng thương xót với sức mạnh và sức mạnh với lẽ phải, thì tình yêu sẽ trở thành di sản của chúng ta, và sự đổi thay trở thành quyền bẩm sinh của con cháu chúng ta.
Vì vậy, chúng ta hãy để lại cho đời sau một đất nước tốt đẹp hơn đất nước mà chúng ta được tiền nhân để lại. Với mỗi hơi thở từ lồng ngực bọc đồng của tôi, chúng ta sẽ nâng thế giới bị tổn thương này thành một thế giới diệu kỳ. Chúng ta sẽ vươn lên từ những ngọn đồi óng vàng của miền Tây, chúng ta sẽ trỗi dậy từ những cơn gió thổi qua miền Đông Bắc nơi tổ tiên chúng ta lần đầu tiên làm nên cách mạng. Chúng ta sẽ vươn lên từ những thành phố nằm trên Ngũ đại hồ của các bang miền Trung Tây. Chúng ta sẽ vươn lên từ miền Nam nắng cháy. Chúng ta sẽ xây dựng lại, hòa giải, và phục hồi, và mọi ngóc ngách đã biết đến của quốc gia chúng ta, mọi góc gọi là đất nước chúng ta, nhân dân chúng ta đa dạng và xinh đẹp sẽ trỗi dậy dạn dày và tươi đẹp.
Khi ngày đến, chúng ta bước ra khỏi bóng râm, rực cháy và can trường. Bình minh mới trổ hoa khi chúng ta giải phóng nó. Vì luôn có ánh sáng, chỉ cần chúng ta đủ dũng cảm để nhìn thấy nó, chỉ cần chúng ta đủ can đảm để làm ánh sáng.
(*) Gorman lấy ẩn dụ từ cuốn In the Belly of the Beast của Jack Henry Abbott. Cuốn sách xuất bản năm 1981, gồm những bức thư của tác giả, một tù nhân, gửi Norman Mailer kể những trải nghiệm của mình về sự tàn ác của hệ thống nhà tù Mỹ. (Trần Ngọc Cư)
The Hill We Climb
Amanda Gorman
When day comes we ask ourselves,
where can we find light in this never-ending shade?
The loss we carry,
a sea we must wade
We’ve braved the belly of the beast
We’ve learned that quiet isn’t always peace
And the norms and notions
of what just is
Isn’t always just-ice
And yet the dawn is ours
before we knew it
Somehow we do it
Somehow we’ve weathered and witnessed
a nation that isn’t broken
but simply unfinished
We the successors of a country and a time
Where a skinny Black girl
descended from slaves and raised by a single mother
can dream of becoming president
only to find herself reciting for one
And yes we are far from polished
far from pristine
but that doesn’t mean we are
striving to form a union that is perfect
We are striving to forge a union with purpose
To compose a country committed to all cultures, colors, characters and
conditions of man
And so we lift our gazes not to what stands between us
but what stands before us
We close the divide because we know, to put our future first,
we must first put our differences aside
We lay down our arms
so we can reach out our arms
to one another
We seek harm to none and harmony for all
Let the globe, if nothing else, say this is true:
That even as we grieved, we grew
That even as we hurt, we hoped
That even as we tired, we tried
That we’ll forever be tied together, victorious
Not because we will never again know defeat
but because we will never again sow division
Scripture tells us to envision
that everyone shall sit under their own vine and fig tree
And no one shall make them afraid
If we’re to live up to our own time
Then victory won’t lie in the blade
But in all the bridges we’ve made
That is the promise to glade
The hill we climb
If only we dare
It’s because being American is more than a pride we inherit,
it’s the past we step into
and how we repair it
We’ve seen a force that would shatter our nation
rather than share it
Would destroy our country if it meant delaying democracy
And this effort very nearly succeeded
But while democracy can be periodically delayed
it can never be permanently defeated
In this truth
in this faith we trust
For while we have our eyes on the future
history has its eyes on us
This is the era of just redemption
We feared at its inception
We did not feel prepared to be the heirs
of such a terrifying hour
but within it we found the power
to author a new chapter
To offer hope and laughter to ourselves
So while once we asked,
how could we possibly prevail over catastrophe?
Now we assert
How could catastrophe possibly prevail over us?
We will not march back to what was
but move to what shall be
A country that is bruised but whole,
benevolent but bold,
fierce and free
We will not be turned around
or interrupted by intimidation
because we know our inaction and inertia
will be the inheritance of the next generation
Our blunders become their burdens
But one thing is certain:
If we merge mercy with might,
and might with right,
then love becomes our legacy
and change our children’s birthright
So let us leave behind a country
better than the one we were left with
Every breath from my bronze-pounded chest,
we will raise this wounded world into a wondrous one
We will rise from the gold-limbed hills of the west,
we will rise from the windswept northeast
where our forefathers first realized revolution
We will rise from the lake-rimmed cities of the midwestern states,
we will rise from the sunbaked south
We will rebuild, reconcile and recover
and every known nook of our nation and
every corner called our country,
our people diverse and beautiful will emerge,
battered and beautiful
When day comes we step out of the shade,
aflame and unafraid
The new dawn blooms as we free it
For there is always light,
if only we’re brave enough to see it
If only we’re brave enough to be it